In de zomervakantie van 2012 trok ik erop uit opzoek naar voetbal cultuur in het Oostblok. Feyenoord zou die zomer in de voorronde Champions League spelen in en tegen Kiev. Voor mij genoeg reden deze onbekende stad te bezoeken.
Op zondag ochtend 29 juli vloog ik via Frankfurt naar Kiev en kwam halverwege de middag aan. Kiev is de grootste stad van Oekraïne en telt rond de 2.6 miljoen inwoners. De stad wordt gesplitst in tweeën door de rivier de Dnjepr. Kiev is een van de oudste steden van Europa en staat bekend om haar prachtige kerken, kloosters en kathedralen. Ik bezocht het Onafhankelijkheidsplein, de Sint Sofia Kathedraal, de Russische orthodoxe kerk, de gouden poorten en het prachtige Holenklooster.
Veruit het mooiste van alles was het standbeeld van het vaderland de Rodina mat. Het ligt op een uitgestrekt terrein waar de communisten hun traditionele herdenkingsbouwwerken neergezet hebben. Strijdbaar staat het beeld daar met in zijn rechterhand een geheven zwaard en de linkerhand een schild. Het standbeeld is te bezichtigen en via een kleine lift kwam ik uiteindelijk halverwege het beeld. Helaas kon ik vanwege de extreme hitte binnen in het beeld niet helemaal naar de top. Een prachtige ervaring en na al deze bezienswaardigheden durf ik oprecht te zeggen dat Kiev een van de mooiste steden van Europa is.
Naast de vele cultuur, historie en bezienswaardigheden heeft Kiev ook een rijke geschiedenis als het gaat om voetbal. Ik had enorm veel geluk een rondleiding te krijgen in het Valeri Lobanovsky stadion dat deel uitmaakt van deze rijke geschiedenis in het Oekraïense voetbal. Het stadion is vernoemd naar de vroegere succes coach van Dinamo Kiev en het nationale elftal. Het stadion werd in 1930 gebouwd en bracht spelers als Shevchenko, Olech Blochin, Rebrov en Oleh Loezjny groot. De club die in 1927 werd opgericht in de toenmalige Sovjet Unie is de succesvolste club van het land. Ook in Europa heeft de club in het verleden naam gemaakt. Twee maal won de club de Europacup II en won het daarbij een keer de Europese Super cup. Niet voor niks was Dinamo Kiev ooit een van de toonaangevende clubs van het roemruchte Oost Europa.
Het einde van de rondleiding naderde totdat we kwamen bij een herdenkingssteen ter nagedachtenis aan de zogenoemde dodenwedstrijd. Een ingrijpen verhaal waar ik kortgeleden onderstaande over schreef:
Op 9 augustus van het jaar 1942 stond in Kiev de wedstrijd tussen FC Start en Flakelf gepland. Niet zomaar een voetbal wedstrijd zo zou blijken. De Oekraïense arbeiders van FC Start moesten namelijk moedwillig verliezen. Deden ze dit niet dan zouden ze hoe dan ook vermoord worden. Een aangrijpend verhaal tussen leven en dood, waar trots, eer en angst elkaar bestrijden. Over deze wedstrijd zijn uiteenlopende verhalen die noch door Duitsland noch door de voormalig Sovjet Unie werden bevestigd. Over de gruwel van de verhalen daarentegen is men duidelijk, zo’n wedstrijd mag nooit meer gespeeld mag worden.
Kiev, stad uit voormalig Sovjet Unie, was tijdens de tweede wereldoorlog bezet door de Duitsers. De plaatselijke bevolking leefde in angst en waren beroofd van hun vrijheid. Een brood fabriek uit de stad besloot een voetbal team op te richten bestaande uit spelers van Dinamo Kiev en Lokomotiv Kiev die werkzaam waren bij de fabriek. De club FC Start was geboren en zou haar wedstrijden spelen in het Kiev City stadium.
FC Start wou iets doen voor de bevolking van de stad zodat zij tijdens de bezetting even weg konden uit de dagelijkse problematiek door te genieten van het voetbal. De club begon wedstrijden te spelen tegen Hongaarse en Roemeense soldaten. Daarnaast waren er Duitse en Hongaarse teams die de strijd tegen FC Start wilden aangaan. Allen verloren en toen de zogenoemde Flakelf, een Duits voetbal team, met 5-1 verloor waren revanche gevoelens geboren. De fabrieksarbeiders kregen een naam die zelfs het hoofdkwartier in Berlijn bereikten. De spelers en bevolking van Kiev waren maar al te trots, maar de Duitse soldaten konden er maar moeilijk mee leven. Wraak gevoelens overheerste bij de soldaten die kosten wat het kost moesten winnen van de onderdrukte fabrieksarbeiders.
In de aanloop naar de wedstrijd werd het Duitse Flakelf, gevormd door soldaten van de luchtverdediging, een van de beste legerteams ooit volgens de Duitsers. Goede voetballers werden naar Kiev gestuurd om Nazi Duitsland te laten winnen van de fabrieksarbeiders uit Kiev.
Op 9 april was het zover en stond de wedstrijd tussen FC Start en Flakelf op het programma. De wedstrijd was een van de zwaarst beveiligde wedstrijden in die tijd en stond onder leiding door een door de Duitsers bepaalde scheidsrechter, tevens lid van de SS. De spelers van FC Start hadden in de kleedkamer nog geen benul van wat ze te wachten stonden die dag. Tijdens de wedstrijd bespreking kwam de scheidsrechter de kleedkamer binnen en vertelde de mannen dat het vandaag iets anders moest dan gepland. Er moest sportief gespeeld worden, een Hitler groet voor de wedstrijd was verplicht en daarnaast moesten de spelers opzettelijk verliezen. De scheidsrechter vertrok en de spelers van FC Start keken elkaar machteloos aan.
Dat de Duitsers duidelijk geen bezoek hadden gekregen van de scheidsrechter bleek wel gedurende de wedstrijd. Volgens getuigen verklaringen waren de Duitsers uiterst agressief in hun spel. De keeper van FC Start kreeg al na 10 minuten een trap tegen het hoofd waardoor hij neer ging tegen de grond. De scheidsrechter zag niets en zo konden de Duitse soldaten op een snelle voorsprong komen. Ondanks de partijdigheid van de scheidsrechter en het grove spel van de Soldaten waren de Fabrieksarbeiders veels te sterk voor hun tegenstander. De ruststand was dan ook 3-1 voor FC Start waardoor zij in de rust wederom een bezoek kregen van de scheidsrechter met de boodschap: ‘denk aan de gevolgen als jullie winnen’. Dat het geen dreigement meer was werd onder de spelers snel duidelijk.
Dat er veel verdeeldheid heerste in het team bleek wel toen vlak na rust een speler van FC Start de keeper omspeelde en de bal in het doel kon werken. Dit deed hij echter niet en besloot de bal terug het veld in te schieten waardoor duidelijk werd dat de sommige spelers de dood liever niet tegemoet zagen. De soldaten kwamen terug tot 3-3 en iedereen dacht dat er besloten was om expres te verliezen. Volgens getuigen was er kort na dit incident een bespreking op het veld waarna besloten werd om voor de eer van de Oekraïners te spelen. FC Start ging door waar het mee begonnen was en scoorde nog twee keer waardoor de eindstand op 5-3 kwam. Iedereen wist wat er gebeurde en ondanks de overwinning was er totaal geen ruimte voor vreugde bij de spelers en toeschouwers.
Vijf dagen later werden alle spelers van FC Start opgepakt nadat zij een oefenwedstrijd speelde in hun eigen stadion. De spelers werden in een gevangenkamp gestopt waar ze nagenoeg allemaal het leven lieten. Drie van deze spelers wisten het te overleven maar zijn doodgezwegen omdat niemand wilde dat dit verhaal ooit naar buiten zou komen. In totaal lieten na die dag 21 mensen betrokkenen het leven. En dat alleen maar omdat ze weigerde expres te verliezen.
Inmiddels zijn er vele verhalen geschreven en films gemaakt over dit verhaal. Nog altijd is de ware toedracht nooit bewezen en is men ervan overtuigd dat dit door de toenmalige betrokkenen voor altijd in de doofpot zal worden gestopt. Wij verlieten na dit aangrijpende verhaal aangeslagen het stadion en waren ons er van bewust dat een dergelijke wedstrijd nooit meer gespeeld mag worden.
Nooit meer oorlog, zou voor iedereen het beste zijn.
Tot op de dag van vandaag grijpt het verhaal mij aan en heb ik inmiddels de nodige stukken gelezen over deze wedstrijd. Aangrijpend en in sommige gevallen lopen de rillingen over je lichaam. Kiev is een stad met een enorme historie en een soms harde realiteit. Het is de moeite waard het eens te bezoeken, te genieten van al het moois en stil te staan bij de velen zwarte bladzijden in de historie van de stad.
Ik verbleef nog een aantal dagen in Oekraïne. Zag prachtige kerken en kathedralen en zag tevens eindelijk weer een wedstrijd van Feyenoord in Europa. Toch bleef het verhaal over de dodenwedstrijd mij het langste bij. Kiev, een geweldige ervaring met een enorme historie. Ga er eens heen en laat je meeslepen in de roemruchte historie. Het zal je zeker niet teleurstellen…..
